مصاحبه جناب آقای دکتر درتاج با کمپین امید، کارآمدی و تغییر

مصاحبه جناب آقای دکتر درتاج با کمپین امید، کارآمدی و تغییر
سوال اول:
شما وضعیت علمی کشور را به لحاظ تولیدات علمی چگونه ارزیابی می کنید؟ ما چه جایگاهی داریم در دنیا؟ رتبه ی ما کجاست؟ و این رتبه و جایگاه نسبت به سال های گذشته آیا کاهش پیدا کرده یا افزایش داشته؟

پاسخ دکتر فریبرز درتاج :
عرض سلام و ادب محضر اساتید و دانشجویان فرهیخته و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما در ماه مبارک رمضان.
در خصوص سوال شما مبنی بر وضعیت علمی ایران و نقش سازمان در رصد فعالیت های علمی در خدمت شما هستم.
همان طور که مستحضر هستید کشور ما یک کشور جوان است و ما حدود ۴ میلیون دانشجو در حال تحصیل داریم که تقریبا ۴۵% آن ها در بخش علوم انسانی مشغول هستند.
و بقیه ی دانشجویان در سایر رشته های علوم پایه، فنی مهندسی و پزشکی مشغول هستند.
اولین سوال من به عنوان معاون پژوهشی سازمان این است که آیا ما به این همه متخصص در حوزه ی علوم انسانی نیاز داریم؟
آیا هیچ نیازسنجی صورت گرفته که ما این همه متخصص در حوزه ی علوم انسانی و نظریه پردازی تربیت بکنیم؟ و آن چیز که بیشتر باعث تاسف است ۸۰% حوزه ی علوم انسانی در کمتر از ۱۰ رشته مشغولند. و این نشان میدهد واقعا ما نتوانسته ایم یک افق برای خود تعریف بکنیم و این فعالیت ها را رصد بکنیم.
در کشور ما حدود ۱۰۰۰ مجله ی علمی _ پژوهشی داریم که تقریبا ۵۴۰ تا مربوط به حوزه ی علوم انسانی است. یا ما حدود ۷۵۰ تا پژوهشگاه و پژوهشکده و مرکز پژوهشی داریم که تقریبا ۲۶۸ تا از آن ها مربوط به حوزه ی علوم انسانی هست. یعنی ما از نظر زیرساخت پژوهش و جایی که باید فرایند تولید علمی را انجام بده دچار مشکل نیستیم.
آن چیزی که باعث تاسف هست بخش زیادی از این فعالیت های پژوهشی در حوزه ی دولتی هست و بخش خصوصی ما حداقل مشارکت را در فعالیت های پژوهشی دارد. به عنوان مثال بودجه ای که به آموزش و پرورش تعلق می گیرد حدود ۹۸% صرف فعالیت های جاری و مربوط به هزینه های جاری هست. در نتیجه آموزش و پرورش ما به دلیل مشکلاتی که دارد زمین گیر شده و فعالیت پژوهشی در آنجا جریان ندارد.
و تقریبا ما مهمترین و کلیدی ترین نقطه برای استعداد یابی و پرورش خلاقیت و شناخت استعدادها برای آینده کشور در آموزش و پرورش است که این فرایند را در پژوهشکده ها با آموزش ضمن خدمت معلم ها با تقویت روش های نوین بتوانیم شناسایی کنیم و اینجا به عنوان یکی از کلیدی ترین جاها پژوهش وجود ندارد.
با وجود توسعه ی پارک های علم و فناوری و قطب های علمی در کشور، دانشگاه های ما هنوز دانشگاه های آموزش محورند. یعنی با وجود اینکه دانشگاه ها در کشورهای مختلف دنیا الان در نسل سوم و چهارم حرکت می کنند ما هنوز در نسل اول یعنی دانشگاه های آموزش محوریم. همان طور که مستحضرید نسل دوم دانشگاه های پژوهش محور هستند و نسل سوم دانشگاه های کارآفرین هستند و در نسل چهارم که ما اصلا سیر نمی کنیم و ما امیدمان این است که بتوانیم به نسل دوم برسیم.
اگر من بخواهم این عدد و رقم ها را که تا حدودی ناامید کننده بود ولی اگر بخواهیم آمارهای خوب و از دیدگاه روانشناسی مثبت گرا به آن نگاه کنیم، رشد تولیدات علمی ما بر اساس برنامه سند چشم انداز، فعالیت های علمی ایران در منطقه و دنیا رصد میشود و در پایگاه ها و نمایه های بین المللی قابل بررسی است و شما میتوانید آن ها را ملاحضه کنید.
الزامی که در سند وجود داشته ما باید شاگرد اول منطقه می شدیم در ۲۰ سال اول ولی مهمترین رقیب ما در منطقه کشور ترکیه بوده که تقریبا ۲ _ ۳ سال است که ترکیه را جا گذاشتیم به لحاظ شاخص تولیدات علمی ما که مقالات ISI هست و در این پایگاه یا در پایگاه scopuse نمایه میشود در سال ۲۰۱۵ ما حدود ۲۳۳۰۰۰ مدرک علمی از ما ثبت شده در این پایگاه ما تقریبا سالانه چیزی در حدود ۲۷۰۰۰ مقاله ISI داریم.
ولی میخواهم بگویم این رشد کمی نمیتواند یک شاخص خیلی خوب باشد و ما بگوییم که همیشه بر اساس پایگاههای علمی که وجود دارد،بین کشورها رتبه ی ما بین ۱۶ تا ۲۰ بوده،آیا واقعا با اینکه ما ترکیه را جا گذاشته ایم اصلا وضعیت ما نسبت به ترکیه وارتباطی که دانشگاههای انها با صنعت دارد اصلا قابل مقایسه نیست. کدام بخش خصوصی حاضر است روی مقاله ی شما روی پتنتی که شما ثبت کردید سرمایه گذاری بکند؟
در نتیجه میخوام بگویم این آمار کمی است.بله باعث افتخار ماست، دانشگاه های ما شدیدا حمایت می کنند هم دانشگاه هایی که در بخش غیر دولتی هستند هم دانشگاه های دولتی اعضای هیئت علمی خود را ترغیب می کنند که مقالاتISI بنویسند. حتی آنهایی که معتبر هستند من درباره ی مجلات ISI که اعتبار علمی ندارند هم صحبت می کنم.
بنابراین رتبه ی علمی ما بین ۱۶ تا ۲۰ بوده و معمولا رتبه اول تا سوم همیشه در اختیار امریکا، چین و انگلستان هست.
ما با وجود اینکه در منطقه در بین کشورهایی که خودمان را رصد کردیم رتبه ی ۱ را داریم اگر کسی روی نتایج این مقالات سرمایه گذاری نکند یعنی آن فرایند تولید علم به ثروت وجود نداشته باشد ما همچنان آمارهای خالی را می دهیم و این در زندگی و وضعیت اجتماعی_اقتصادی ما تغییری را ایجاد نمی کند. حالا برمبنای هرکدام از این پایگاه ها ما بخواهیم رصد بکنیم.
اگر من بخواهم این بحثم را نتیجه گیری بکنم ایران با داشتن۱% جمعیت دنیا تقریبا ۲% تولیدات علمی دنیا را به خودش اختصاص داده است. ولی وقتی ما وارد شاخص هایی مثل h-indexیا مجلات hot paper یا پر استنادها بشویم ما می بینیم که در جایی که تبدیل به بحث کیفی میشود و تبدیل به ثروت می شود ما فاصله ی زیادی را داریم و این نباید ما را خیلی خوشحال کند و امیدوارکننده به این باشیم که خب ما رتبمون در دنیا بد نیست.

سوال دوم مصاحبه کمپین امید با دکتر درتاج :
جایگاه و نقش سازمان نظام روانشناسی و مشاوره در حوزه پژوهشی در کجاست و آیا سازمان در این مورد فعالیتهایی را انجام داده؟اگر انجام داده چه فعالیتعایی انجام داده و انجام میدهد و مخصوصا در رابطه با همایش ها و مجلات علمی توضیحاتی را لطفا بفرمایید.
پاسخ:
تمام تصمیم گیریهای فعالیتهای معاونت پژوهشی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره در شورای پژوهشی سازمان صورت می گیرد و در واقع ترکیبی از اساتید تراز اول کشور است که بر تمام فعالیتهای پژوهشی و تفاهم نامه هایی که سازمان با دستگاه های اجرایی دارد نظارت می کند.اصولا فعالیتهای پژوهشی سازمان از طریق انعقاد همین تفاهم نامه ها صورت می گیرد.
ما با دستگاههای مختلفی از جمله قوه قضاییه،نیروی انتظامی،وزارت دفاع،سازمان ملی جوانان،سازمان بهزیستی،آموزش و پرورش و بسیار از دستگاههای دیگر تفاهمنامه امضا کرده ایم.در قالب این تفاهم نامه ها علاوه بر طرحهایی که مورد نیاز آن دستگاه ها می باشد،نیاز دو طرف از طریق برگزاری سمینارها، همایش های علمی و کارگاههای مورد نیاز اقدام میکنیم.
یکی از دغدغه هایی که شورای پژوهشی سازمان دارد،مشکلات مربوط به همایش ها و سمینارهای غیر علمی که در کشور انجام می شود است.سازمان تمام همایش هایی که در حوزه روانشناسی در کشور برگزار می شود را رصد می کند و به همایش هایی که علمی هستند و دارای ملاکهای لازم هستند امتیاز بازآموزی را لحاظ می کنیم و تمام فعالیتهای آن کنگره ها و سمینارهایا همایشها مد نظر هست ونظارت علمی روی آنها قرارمیگیرد.دغدغه اصلی برگزاری همایشهای غیر علمیست ،بخاطر اجباری که دانشجویان ارشد برای پایان نامه ها و رساله دکتری نیاز به گرفتن پذیرش و چاپ مقالات در مجلات دارند افراد سودجو با نمایه های غیر معتبر به نام ISI مبالغ کلانی از دانشجویان دریافت میکنند .
این همایشها وسمینارها جعلی و غیرعلمی هستند. به دانشجو قول میدهند که مقالاتشان بصورت ISIدر مجلات چاپ میشه درحالی که فاقد اعتبارند.همایشهای علمی دریک محدوده علمی فعال هستند مثلا یک فعالیت در حوزه ارزیابی در آموزش وپرورش و روانسناسی مدرسه …اینها در یک فیلد تخصصی فعال هستند.
همایشهای جعلی با عناوینی از قبیل علوم رفتاری -علوم اجتماعی-هلوم تربیتی برگزار میشوند.مگر میشود ۳ رشته که هر کدام دهها گرایش دارند در قالب یک کارگاه برگزار کنید؟
این همایشها را سازمان رصد میکند و با برگزاری این همایشها برخورد جدی میکند.مجوزهایی که فرد از وزارت ارشاد یا جاهای دیگر دریافت میکند صرفا نمیتوانند برگزار کننده باشند مگراینکه اعضا وکادر هلمی ازاعضای هیات علمی باشند ونیز در یک فیلد تخصص باشند در این صورت سازمان همکاری میکند و مجوز همایش وکارگاهها ثادر میشوند و سازمان کمکشان میکند.براساس طرحهای دردست اقدامسازمان برای افرادی که پروانه اشتغال حرفه ای دریافت میکنند وباید تمدید کنند سالی ۲۰ ساعت بازآموزی تعیین کرده برای ۳ سال مدت پروانه ۶۰ ساعت یعنی چیزی حدود ۳ یا ۳ روز در سال.
این کمک میکند به افراد که مداوم آموزش وردوره ببینند وذکمکی باشد برایشان که در فیلد تخصصی خود مهارت بیشتری کسب کنند.
پس فرد برای تمدید قرارداد به امتیاز بازآموزی ۲۰ ساعت در سال نیاز دارند اما برای دریافت پروانه حرفه ای نیازی به امتیاز باز آموزی همایشها وکارگاهها نیست.حالا دانشجو اگر مایل بود میتواند در کارگاهها وهمایشها شرکت کند یا نکند.
یکی دیگر از طرحهایی که درحوزه ی پژوهشی سازمان نظام طراحی کردیم این است که:
گریدهای سامانه ای طراحی کردیم که بتوانیم تمام کتابها و مقالاتی که در این حوزه وجود دارند یکجا جمع آوری ور اختیار اعضا قرار گیرد.همین طور گرید بندی خدمات مراکز مشاوره که بعضیها شاخص هایشان بالاتر وبعضی پایینتر است.
یکی از مهمترین طرحهای حوزه پژوهشی سازمان این است که:
به دلیل رشد بی رویه وقارچ گونه رشته روانشناسی در سراسر کشور است.ما واقعا در حوزه پژوهشی سازمان بحث جدی در این زمینه انام دادیم که تمام دانشگاهها که اقدام به تربیت روانشناس کرده اند چه وزارت علوم چه در علوم پزشکی چه پیام نور چه دانشگاههای آزاد یا موسسات غیر انتفاعی براساس طرح مشترک ما با دفتر وزارت ارزیابی ووزارت علوم داریم دانشگاهها را گرید بندی میکنیم.ودانشگاههای با گردی A -B-C به فارغ التحیلان پروانه داده میشه به دانشگاهها با گرید D پروانه داده نمیشود.دانشگاهی که نه هیات علمی دارد ونه امکانات نه آزمایشگاه چطور میتواند دانشجو تربیت کند ؟
این موارد برنامه های آینده سازمان است که به تفصیل انشاالله در باره آنها صحبت خواهم کرد.